Τα βασικά δικαιώματα κάθε εργαζομένου στην Ελλάδα

Η σχέση εργοδότη – εργαζομένου ρυθμίζεται αυστηρά από την ελληνική και ευρωπαϊκή εργατική νομοθεσία, με στόχο την προστασία της αξιοπρέπειας, της ασφάλειας και της οικονομικής σταθερότητας του εργαζόμενου. Παρά τις μεταβολές στην αγορά εργασίας και τις συνεχείς αλλαγές στους νόμους, ο εργαζόμενος διαθέτει ένα βασικό «πλέγμα δικαιωμάτων» που δεν μπορεί να παραβιαστεί.

Σε αυτό το άρθρο θα αναλύσουμε με τρόπο απλό και κατανοητό τα κυριότερα εργασιακά δικαιώματα στην Ελλάδα, ώστε να γνωρίζει κάθε εργαζόμενος τι ισχύει για μισθούς, ωράρια, άδειες, ασφάλιση, απολύσεις και άλλα κρίσιμα ζητήματα.

Δικαίωμα σε γραπτή σύμβαση εργασίας

Η σύμβαση εργασίας αποτελεί τη νομική βάση της εργασιακής σχέσης. Κάθε εργαζόμενος έχει το δικαίωμα να γνωρίζει με σαφήνεια:

• Τον τύπο της σύμβασης (ορισμένου ή αορίστου χρόνου).
  
• Τις ώρες εργασίας και το ωράριο.
  
• Τον μισθό και τα επιδόματα.
  
• Τις άδειες που δικαιούται.
  
• Τυχόν πρόσθετους όρους συνεργασίας.
  

Ο εργοδότης υποχρεούται να παραδίδει στον εργαζόμενο γραπτή σύμβαση ή έστω γραπτή γνωστοποίηση βασικών όρων μέσα σε 1 μήνα από την πρόσληψη. Η απουσία γραπτού εγγράφου δεν καταργεί τα δικαιώματα του εργαζομένου, αλλά μπορεί να δυσκολέψει την απόδειξη τους σε μια διαμάχη.

Δικαίωμα στον κατώτατο μισθό

Στην Ελλάδα, ο νόμος προβλέπει ελάχιστο κατώτατο μισθό, τον οποίο ο εργοδότης δεν μπορεί να παραβεί. Ο κατώτατος μισθός αναπροσαρμόζεται περιοδικά με απόφαση της κυβέρνησης, λαμβάνοντας υπόψη οικονομικούς και κοινωνικούς δείκτες.

Ο εργαζόμενος δικαιούται επίσης:

• Προσαύξηση για εργασία Κυριακών και αργιών.
  
• Προσαύξηση για εργασία νυχτερινή (μεταξύ 10 μ.μ. και 6 π.μ.).
  
• Επιδόματα (π.χ. γάμου, τριετιών – όπου ισχύουν).
  

Αν συμφωνηθεί χαμηλότερος μισθός από τον νόμιμο, η συμφωνία θεωρείται άκυρη και υπερισχύει το νόμιμο ελάχιστο.

Δικαίωμα σε ασφαλιστική κάλυψη

Η κοινωνική ασφάλιση είναι θεμελιώδες δικαίωμα του εργαζομένου. Κάθε εργοδότης υποχρεούται να ασφαλίζει τον εργαζόμενο στον ΕΦΚΑ, καταβάλλοντας τις αντίστοιχες εισφορές.

Η ασφάλιση παρέχει:

• Συνταξιοδοτικά δικαιώματα.
  
• Δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
  
• Παροχές σε περιπτώσεις ασθένειας, ατυχήματος ή ανεργίας.
  

Η «μαύρη εργασία» – δηλαδή χωρίς ασφάλιση – είναι παράνομη και τιμωρείται με βαριά πρόστιμα για τον εργοδότη. Ο εργαζόμενος που διαπιστώνει ότι δεν ασφαλίζεται, έχει δικαίωμα καταγγελίας στον ΣΕΠΕ (Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας).

Δικαίωμα σε άδεια και ρεπό

Κάθε εργαζόμενος δικαιούται ετήσια άδεια με αποδοχές. Η διάρκεια εξαρτάται από τα έτη υπηρεσίας και τον τύπο της σύμβασης. Ενδεικτικά:

• Το πρώτο έτος δικαιούται 20 εργάσιμες ημέρες (σε πενθήμερη εργασία).
  
• Από το τρίτο έτος, οι ημέρες αυξάνονται σταδιακά.
  

Επιπλέον, ο εργαζόμενος δικαιούται:

• Επιδότηση αδείας, που ισούται με το 50% του μισθού ενός μηνός.
  
• Άδεια μητρότητας (17 εβδομάδες συνολικά).
  
• Άδεια πατρότητας (14 ημέρες).
  
• Ειδικές άδειες για γάμο, θάνατο συγγενή, εξετάσεις μαθητών/φοιτητών κ.ά.
  

Ο εργοδότης δεν έχει δικαίωμα να στερήσει την άδεια ή να πιέσει τον εργαζόμενο να την «πληρωθεί» αντί να την πάρει.

Δικαίωμα σε ανθρώπινο ωράριο εργασίας

Ο νόμος ορίζει:

• 40 ώρες εβδομαδιαίας εργασίας (πενθήμερο ή εξαήμερο).
  
• Υπερωρίες μόνο με συμφωνία και καταχώρηση στο πληροφοριακό σύστημα «Εργάνη».
  
• Διάλειμμα αν η εργασία υπερβαίνει τις 6 ώρες συνεχόμενα.
  

Η υπέρβαση ωραρίου χωρίς αμοιβή αποτελεί παραβίαση εργατικής νομοθεσίας. Ο εργαζόμενος δικαιούται έξτρα αποζημίωση για κάθε ώρα υπερωρίας.

Δικαίωμα σε ίση μεταχείριση

Η εργατική νομοθεσία απαγορεύει κάθε μορφή διάκρισης με βάση:

• Το φύλο.
  
• Την ηλικία.
  
• Τη θρησκεία.
  
• Την εθνικότητα.
  
• Τις πολιτικές πεποιθήσεις.
  

Επιπλέον, γυναίκες και άνδρες έχουν ίσα δικαιώματα σε μισθό, άδεια, επιδόματα και ευκαιρίες ανέλιξης. Η σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας θεωρείται σοβαρό αδίκημα και δίνει δικαίωμα στον εργαζόμενο να ζητήσει αποζημίωση ή ακόμη και να καταγγείλει τη σύμβαση.

Δικαίωμα στην υγεία και ασφάλεια στην εργασία

Ο εργοδότης έχει υποχρέωση να παρέχει ασφαλείς συνθήκες εργασίας. Αυτό περιλαμβάνει:

• Επαρκή φωτισμό και εξαερισμό.
  
• Τήρηση κανόνων υγιεινής και ασφάλειας.
  
• Χορήγηση μέσων ατομικής προστασίας (π.χ. κράνη, γάντια).
  
• Ενημέρωση και εκπαίδευση για την αποφυγή εργατικών ατυχημάτων.
  

Σε περίπτωση ατυχήματος ή επαγγελματικής ασθένειας, ο εργαζόμενος δικαιούται αποζημίωση.

Δικαίωμα σε αποζημίωση σε περίπτωση απόλυσης

Αν ο εργοδότης αποφασίσει να διακόψει τη συνεργασία, ο εργαζόμενος έχει δικαίωμα σε:

• Προειδοποίηση απόλυσης (αν έχει συμπληρώσει τουλάχιστον 1 έτος εργασίας).
  
• Αποζημίωση απόλυσης, το ύψος της οποίας εξαρτάται από τα χρόνια υπηρεσίας.
  

Η απόλυση θεωρείται άκυρη αν βασίζεται σε διακρίσεις ή αν γίνεται χωρίς τις νόμιμες διαδικασίες. Ο εργαζόμενος μπορεί να προσφύγει δικαστικά για να διεκδικήσει επαναπρόσληψη ή αποζημίωση.

Δικαίωμα στη συνδικαλιστική δράση

Ο εργαζόμενος έχει το δικαίωμα να συμμετέχει σε σωματεία και συνδικάτα χωρίς να φοβάται αντίποινα από τον εργοδότη. Η συμμετοχή σε απεργία ή συλλογική διαμαρτυρία αποτελεί συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα.

Οποιαδήποτε απόπειρα εργοδότη να εμποδίσει ή να εκφοβίσει εργαζόμενο για τέτοια συμμετοχή θεωρείται παράνομη.

Δικαίωμα στην προστασία προσωπικών δεδομένων

Στην εποχή της ψηφιακής εργασίας, ο εργαζόμενος έχει δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών του δεδομένων. Ο εργοδότης δεν μπορεί να παρακολουθεί ιδιωτικές συνομιλίες, e-mail ή προσωπικές συσκευές, παρά μόνο στο πλαίσιο που είναι απολύτως απαραίτητο για την εργασία και με σεβασμό στον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων (GDPR).

Δικαίωμα στην εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση

Ο εργαζόμενος έχει δικαίωμα να βελτιώνει τις γνώσεις και τις δεξιότητές του μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα, σεμινάρια ή επιμορφωτικά μαθήματα που σχετίζονται με το αντικείμενό του. Ο εργοδότης οφείλει να παρέχει ευκαιρίες για εκπαίδευση, ειδικά όταν οι νέες τεχνολογίες ή αλλαγές στη νομοθεσία το καθιστούν απαραίτητο.

Η συνεχής κατάρτιση όχι μόνο ενισχύει την επαγγελματική εξέλιξη του εργαζόμενου, αλλά και αυξάνει την ανταγωνιστικότητα της ίδιας της επιχείρησης. Επομένως, η επένδυση στη γνώση αποτελεί υποχρέωση αλλά και κέρδος και για τις δύο πλευρές.

Δικαίωμα στην ιδιωτικότητα στον χώρο εργασίας

Η ιδιωτικότητα στον εργασιακό χώρο αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα. Παρότι ο εργοδότης μπορεί να ελέγχει την ομαλή λειτουργία της εργασίας, δεν επιτρέπεται να παρεμβαίνει υπερβολικά στην προσωπική ζωή του εργαζομένου.

Αυτό σημαίνει ότι:

• Δεν μπορεί να τοποθετεί κάμερες παρακολούθησης σε χώρους όπως αποδυτήρια ή τουαλέτες.
  
• Δεν επιτρέπεται να καταγράφει συνομιλίες χωρίς συγκατάθεση.
  
• Δεν μπορεί να απαιτεί πρόσβαση σε προσωπικούς λογαριασμούς κοινωνικών δικτύων.
  

Η ισορροπία ανάμεσα στην εύρυθμη λειτουργία της επιχείρησης και στον σεβασμό της ιδιωτικότητας αποτελεί υποχρέωση του εργοδότη και δικαίωμα του εργαζόμενου.

Δικαίωμα στην ισορροπία επαγγελματικής και προσωπικής ζωής

Η σύγχρονη εργατική νομοθεσία δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στη συμφιλίωση εργασίας και προσωπικής ζωής. Αυτό περιλαμβάνει μέτρα όπως:

• Δυνατότητα τηλεργασίας σε ορισμένες περιπτώσεις.
  
• Ειδικές άδειες για φροντίδα παιδιών ή εξαρτώμενων μελών.
  
• Ευέλικτα ωράρια σε γονείς μικρών παιδιών.
  

Η διασφάλιση ισορροπίας βοηθά τον εργαζόμενο να είναι παραγωγικός και υγιής, μειώνοντας ταυτόχρονα τα επίπεδα στρες και αυξάνοντας την αφοσίωσή του στην εργασία.

Δικαίωμα στην προστασία από την απόλυση λόγω εγκυμοσύνης ή ασθένειας

Η εργατική νομοθεσία στην Ελλάδα προβλέπει αυξημένη προστασία για εργαζόμενους σε ευάλωτες περιόδους της ζωής τους. Συγκεκριμένα:

• Εγκυμοσύνη και μητρότητα: Μια εργαζόμενη γυναίκα δεν μπορεί να απολυθεί κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της, αλλά και για διάστημα 18 μηνών μετά τον τοκετό ή για όσο διάστημα λαμβάνει άδεια μητρότητας. Οποιαδήποτε απόλυση σε αυτήν την περίοδο θεωρείται άκυρη.
  
• Ασθένεια: Ο εργαζόμενος που ασθενεί δεν μπορεί να απολυθεί αμέσως λόγω της ασθένειάς του. Ο εργοδότης υποχρεούται να του δώσει χρόνο ανάρρωσης, ενώ παράλληλα πρέπει να καταβάλει αποδοχές ασθενείας για το προβλεπόμενο διάστημα.
  
• Εργατικά ατυχήματα: Σε περίπτωση ατυχήματος στον χώρο εργασίας, ο εργαζόμενος προστατεύεται νομικά και δεν μπορεί να απολυθεί λόγω της ανικανότητας που προκλήθηκε από το περιστατικό.
  

Η προστασία αυτή έχει στόχο να διαφυλάξει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και να εξασφαλίσει ότι κανένας εργαζόμενος δεν θα χάσει τη δουλειά του σε μία περίοδο που χρειάζεται περισσότερο στήριξη.

Συμπέρασμα

Τα δικαιώματα του εργαζομένου στην Ελλάδα είναι πολυδιάστατα και καλύπτουν κάθε πτυχή της επαγγελματικής ζωής: από τον μισθό και την άδεια έως την προστασία από διακρίσεις και την ασφάλεια στην εργασία. Παρά τις συνεχείς αλλαγές στους νόμους, ο πυρήνας αυτών των δικαιωμάτων παραμένει σταθερός και αποτελεί τη βάση για δίκαιη και αξιοπρεπή εργασία.

Είναι σημαντικό κάθε εργαζόμενος να γνωρίζει τα δικαιώματά του, ώστε να τα διεκδικεί όταν χρειάζεται. Από την άλλη πλευρά, και οι εργοδότες επωφελούνται όταν τηρούν τη νομοθεσία, καθώς χτίζουν κλίμα εμπιστοσύνης και σταθερότητας με το προσωπικό τους.

Ένα ενημερωμένο δικηγορικό γραφείο μπορεί να παρέχει πολύτιμη καθοδήγηση σε περιπτώσεις παραβίασης εργασιακών δικαιωμάτων, είτε πρόκειται για διαφορές σχετικά με μισθούς, υπερωρίες, άδειες ή απολύσεις.

Η γνώση είναι το πρώτο βήμα για την προστασία· και στον χώρο της εργασίας, η γνώση των δικαιωμάτων είναι το πιο ισχυρό «εργαλείο» του εργαζόμενου.