Κληρονομικά ζητήματα στην Ελλάδα – Τι πρέπει να ξέρετε

Η κληρονομιά είναι μια φυσική συνέχεια της ζωής, αλλά συχνά συνοδεύεται από συναισθηματικές και νομικές προκλήσεις. Στην Ελλάδα, η νομοθεσία γύρω από τα κληρονομικά ζητήματα είναι σύνθετη, ενώ οι οικογενειακές διαμάχες που προκύπτουν είναι συχνές. Η σωστή ενημέρωση αποτελεί το πρώτο βήμα για την αποφυγή περιττών διενέξεων και τα Κληρονομικά ζητήματα. Ας δούμε αναλυτικά όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε.

Τι θεωρείται κληρονομιά βάσει του ελληνικού Δικαίου;

Η κληρονομιά περιλαμβάνει όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του αποβιώσαντος που δεν παύουν με τον θάνατό του. Συγκεκριμένα, περιλαμβάνει:

• Ακίνητα (οικόπεδα, σπίτια, αγροτεμάχια)
  
• Κινητά περιουσιακά στοιχεία (οχήματα, κοσμήματα, έπιπλα)
  
• Χρηματικά ποσά, τραπεζικούς λογαριασμούς
  
• Δικαιώματα και απαιτήσεις, π.χ. ενοίκια ή μετοχές
  
• Υποχρεώσεις, όπως δάνεια, χρέη ή φόροι
  

Η κληρονομική διαδοχή μπορεί να προκύψει είτε με διαθήκη είτε χωρίς, σύμφωνα με τη σειρά συγγένειας που ορίζει ο νόμος.

Μορφές διαθήκης στην ελληνική νομοθεσία

Η ελληνική έννομη τάξη προβλέπει διαφορετικές μορφές διαθήκης. Κάθε μία έχει τη δική της νομική ισχύ και διαδικασία:

1. Ιδιόγραφη διαθήκη

Η πιο απλή μορφή. Συντάσσεται εξ ολοκλήρου με το χέρι του διαθέτη, χωρίς τη μεσολάβηση συμβολαιογράφου. Πρέπει να φέρει ημερομηνία και υπογραφή. Είναι ευάλωτη σε αμφισβητήσεις και εύκολα μπορεί να χαθεί ή να καταστραφεί.

2. Δημόσια διαθήκη

Συντάσσεται ενώπιον συμβολαιογράφου και δύο μαρτύρων. Αποτελεί την πιο αξιόπιστη και ασφαλή μορφή διαθήκης. Διατηρείται σε δημόσια αρχεία, άρα δεν μπορεί να εξαφανιστεί ή να καταστραφεί.

3. Μυστική διαθήκη

Ο διαθέτης τη συντάσσει ο ίδιος, αλλά την καταθέτει κλειστή σε συμβολαιογράφο παρουσία δύο μαρτύρων. Σπάνια χρησιμοποιείται, αλλά προβλέπεται νομικά.

Σε όλες τις περιπτώσεις, η ακρίβεια και η σαφήνεια των όρων είναι κρίσιμη, όπως και η βεβαιότητα ότι ο διαθέτης είχε πλήρη πνευματική διαύγεια κατά τη σύνταξη.

Τι ισχύει όταν δεν υπάρχει διαθήκη – Η εξ αδιαθέτου διαδοχή

Αν ο θανών δεν έχει αφήσει διαθήκη, η περιουσία του διανέμεται στους συγγενείς με βάση προκαθορισμένες τάξεις κληρονόμων:

• 1η τάξη: Τέκνα και σύζυγος (ο σύζυγος λαμβάνει το 1/4 της περιουσίας).
  
• 2η τάξη: Γονείς, αδέλφια και τα τέκνα τους.
  
• 3η τάξη: Παππούδες και γιαγιάδες.
  
• 4η τάξη: Θείοι, ξαδέρφια.
  

Αν δεν υπάρχει κανένας από αυτούς, η περιουσία περνάει στο Δημόσιο. Στην εξ αδιαθέτου διαδοχή, δεν μπορεί να ληφθεί υπόψη η θέληση του θανόντος — γι’ αυτό η διαθήκη είναι πάντα χρήσιμη, ακόμα κι αν υπάρχει «συμφωνία» στην οικογένεια.

Η έννοια της νόμιμης μοίρας και πότε ενεργοποιείται

Η νόμιμη μοίρα προστατεύει συγκεκριμένους συγγενείς, ακόμα κι αν η διαθήκη τους αποκλείει. Τέτοιοι συγγενείς είναι:

• Τα παιδιά του αποθανόντος
  
• Ο/Η σύζυγος
  
• Οι γονείς (σε ορισμένες περιπτώσεις)
  

Αυτοί δικαιούνται το 1/2 του ποσοστού που θα έπαιρναν αν δεν υπήρχε διαθήκη. Αν η διαθήκη παραβιάζει αυτό το ποσοστό, μπορούν να ζητήσουν την ακύρωσή της εν μέρει και την αποκατάσταση της νόμιμης μοίρας τους.

Αποδοχή ή αποποίηση κληρονομιάς – Προθεσμίες και συνέπειες

Οι κληρονόμοι καλούνται να αποφασίσουν εάν θα αποδεχτούν ή όχι την κληρονομιά. Έχουν περιθώριο:

• 4 μηνών από την ημέρα που πληροφορήθηκαν τον θάνατο, αν ζουν στην Ελλάδα
  
• 12 μηνών, αν ζουν στο εξωτερικό ή ο θανών διέμενε μόνιμα εκτός Ελλάδας
  

Η αποδοχή μπορεί να γίνει:

• Ρητά, με συμβολαιογραφική πράξη
  
• Σιωπηρά, όταν ο κληρονόμος κάνει χρήση της περιουσίας (π.χ. εισπράττει ενοίκια)
  

Η αποποίηση γίνεται στο Ειρηνοδικείο και είναι ανεπίστρεπτη – δεν μπορείτε να αλλάξετε γνώμη μετά.

Τι γίνεται με τα χρέη του αποθανόντος;

Η κληρονομιά περιλαμβάνει και τα χρέη του θανόντος. Γι’ αυτό, πριν αποδεχτείτε, είναι καλό να:

• Ελέγξετε αν υπάρχουν ληξιπρόθεσμες οφειλές
  
• Ζητήσετε πιστοποιητικά φορολογικής και ασφαλιστικής ενημερότητας
  
• Ενημερωθείτε για τυχόν δάνεια, εγγυήσεις, δίκες σε εξέλιξη
  

Για μεγαλύτερη ασφάλεια, υπάρχει η αποδοχή με το ευεργέτημα της απογραφής. Έτσι ο κληρονόμος ευθύνεται μόνο μέχρι την αξία της περιουσίας και δεν βάζει σε κίνδυνο δική του περιουσία.

Πώς φορολογείται η κληρονομιά;

Ο φόρος υπολογίζεται ανάλογα με:

• Τη συγγένεια του κληρονόμου με τον αποθανόντα
  
• Την αξία των στοιχείων που κληρονομεί
  
• Την ύπαρξη απαλλαγών ή αφορολογήτων ορίων
  

Για παράδειγμα:

• Τα παιδιά έχουν αφορολόγητο όριο 150.000 €
  
• Οι λοιποί συγγενείς έχουν μικρότερα όρια (π.χ. ανίψια: 30.000 €)
  

Η δήλωση φόρου κληρονομιάς γίνεται εντός 6 μηνών, και απαιτείται η έκδοση πιστοποιητικού εγγύτερων συγγενών και πολλές φορές τοπογραφικών για ακίνητα.

Κτηματολόγιο και τίτλοι – Τι πρέπει να κάνετε

Αν η κληρονομιά περιλαμβάνει ακίνητα, η συμβολαιογραφική πράξη αποδοχής πρέπει να μεταγραφεί στο Υποθηκοφυλακείο ή στο Κτηματολόγιο. Διαφορετικά, ο κληρονόμος δεν μπορεί να μεταβιβάσει, πουλήσει ή νοικιάσει το ακίνητο.

Απαιτούνται έγγραφα όπως:

• Πιστοποιητικά ΕΝΦΙΑ
  
• Τοπογραφικά διαγράμματα
  
• Αποδεικτικά πληρωμής φόρων
  

Δικαστικές διαμάχες – Πότε προκύπτουν και πώς αντιμετωπίζονται

Συχνές περιπτώσεις νομικών συγκρούσεων είναι:

• Διαφωνίες για την εγκυρότητα διαθηκών (π.χ. ψυχική υγεία του διαθέτη)
  
• Αμφισβήτηση της νόμιμης μοίρας
  
• Καθυστερημένες αποποιήσεις ή αποδοχές
  
• Ενστάσεις για το μέγεθος της περιουσίας
  

Η λύση των διαφορών απαιτεί δικαστική παρέμβαση και κατάλληλη νομική εκπροσώπηση, συχνά μέσω πολυετών δικαστικών αγώνων.

Κληρονομικά ζητήματα με ακίνητα στο εξωτερικό

Σε πολλές περιπτώσεις, ο αποθανών διαθέτει ακίνητη περιουσία εκτός Ελλάδας, γεγονός που περιπλέκει περαιτέρω τη διαδικασία κληρονομικής διαδοχής. Το ελληνικό δίκαιο προβλέπει ότι η κινητή περιουσία (χρήματα, αυτοκίνητα, κ.λπ.) κληρονομείται με βάση τον τόπο κατοικίας του αποθανόντος, ενώ η ακίνητη περιουσία διέπεται από τους νόμους του κράτους όπου βρίσκεται.

Αυτό σημαίνει ότι για ένα ακίνητο στην Γερμανία, Γαλλία ή ΗΠΑ, ο κληρονόμος ενδέχεται να πρέπει να τηρήσει τη νομοθεσία του συγκεκριμένου κράτους, να προβεί σε μεταφράσεις εγγράφων, σε αναγνώριση αποφάσεων ελληνικών αρχών και να πληρώσει τοπικούς φόρους. Η συνεργασία με διεθνολόγο ή δικηγόρο που έχει εμπειρία σε τέτοιες υποθέσεις είναι απαραίτητη.

Διαδικασία μεσολάβησης πριν από τη δικαστική οδό

Από το 2021 και μετά, σε πολλές περιπτώσεις κληρονομικών διαφορών, η προσφυγή σε υποχρεωτική αρχική συνεδρία μεσολάβησης είναι απαραίτητη πριν την κατάθεση αγωγής. Η μεσολάβηση αποτελεί έναν εναλλακτικό τρόπο επίλυσης διαφορών, πιο ήπιο και οικονομικά συμφέρον από τη δικαστική οδό.

Σε αυτή τη διαδικασία, οι εμπλεκόμενοι, με τη βοήθεια πιστοποιημένου διαμεσολαβητή και των δικηγόρων τους, προσπαθούν να φτάσουν σε μια κοινά αποδεκτή λύση για την κατανομή της κληρονομιάς, την τήρηση ή αμφισβήτηση διαθήκης, ή τη ρύθμιση συνιδιοκτησίας ακινήτων. Σε αρκετές περιπτώσεις, η μεσολάβηση έχει θετικό αποτέλεσμα, αποφεύγοντας μακροχρόνιες νομικές διαμάχες.

Δεύτερη σειρά κληρονόμων και δικαιώματα θετών τέκνων

Πέρα από τα βιολογικά παιδιά και τον σύζυγο, η ελληνική νομοθεσία λαμβάνει υπόψη και άλλες κατηγορίες προσώπων στην κληρονομική διαδοχή, όπως:

• Θετά τέκνα: Έχουν ακριβώς τα ίδια δικαιώματα όπως τα φυσικά παιδιά, εφόσον η υιοθεσία είναι πλήρης και καταχωρημένη νομικά.
  
• Εγγονοί: Κληρονομούν εφόσον τα παιδιά του αποθανόντος έχουν αποβιώσει. Το ποσοστό τους εξαρτάται από το μερίδιο που θα ελάμβανε ο γονέας τους.
  
• Συμβιούντες σύντροφοι: Στην περίπτωση του συμφώνου συμβίωσης, ο σύντροφος θεωρείται νόμιμος κληρονόμος, αλλά η ακριβής θέση του εξαρτάται από την τάξη των υπολοίπων συγγενών και τη διατύπωση του συμφώνου.
  

Η σαφής αναφορά σε διαθήκη μπορεί να διευκολύνει τέτοιες περιπτώσεις, ώστε να μην υπάρχουν αμφιβολίες για τη βούληση του διαθέτη.

Πότε να απευθυνθείτε σε δικηγόρο

Η βοήθεια δικηγόρου είναι απαραίτητη:

• Στη σύνταξη διαθήκης, ώστε να είναι έγκυρη και να σέβεται τον νόμο
  
• Στην επίλυση οικογενειακών διαφορών χωρίς δικαστικές διαμάχες
  
• Στην προστασία δικαιωμάτων σας όταν αδικείστε ή αποκλείεστε
  

Ειδικά όταν υπάρχουν ακίνητα, εμπλεκόμενα τρίτα πρόσωπα ή διεθνείς παράγοντες, η συμβολή ενός εξειδικευμένου δικηγόρου είναι ανεκτίμητη.

Συμπέρασμα

Τα κληρονομικά ζητήματα στην Ελλάδα είναι περισσότερο πολύπλοκα απ’ όσο φαίνονται. Μεταξύ διαθηκών, συγγενικών τάξεων, φορολογικών υποχρεώσεων και πιθανών χρεών, είναι εύκολο να γίνουν λάθη που κοστίζουν. Η σωστή πρόληψη, με σύνταξη διαθήκης και έγκαιρη νομική συμβουλή, μπορεί να αποτρέψει μελλοντικές συγκρούσεις και να διασφαλίσει ότι η περιουσία θα μοιραστεί όπως πραγματικά επιθυμεί ο διαθέτης.

Εάν βρίσκεστε μπροστά σε μια τέτοια διαδικασία ή θέλετε να ρυθμίσετε τα του οίκου σας από τώρα, απευθυνθείτε σε δικηγόρο με εμπειρία στα κληρονομικά. Η σωστή καθοδήγηση είναι το κλειδί για να παραμείνουν οι οικογενειακές σχέσεις αρμονικές και η περιουσία ασφαλής.